Wat is trauma?
Trauma ontstaat niet alleen na ingrijpende ervaringen zoals een zwaar ongeluk, oorlog, emotionele of fysieke mishandeling, seksueel geweld of langdurige stressvolle situaties. Het kan ook voortkomen uit situaties die op het eerste zicht klein lijken, maar toch een grote impact hebben. Denk aan een opmerking die je diep raakte, je niet gehoord voelen als kind, je vaak moeten aanpassen om erbij te horen of emoties die er niet mochten zijn. Het zijn van die kleine momenten die je misschien op bewust niveau al lang vergeten bent, maar die zich ergens in je lichaam hebben vastgezet, bv. als een schrikreactie, een knoop in je buik of een stemmetje dat je doet twijfelen aan jezelf.
Trauma is geen gebeurtenis, maar een reactie. Het gaat niet om wat je is overkomen, maar om hoe je lichaam en zenuwstelsel daarop hebben gereageerd. Volgens Steve Haines is trauma een overweldigende ervaring die het zenuwstelsel niet volledig kan verwerken. Het blijft als het ware “vastzitten” in het lichaam.
Trauma is dus geen mentale zwakte of een herinnering die je gewoon moet vergeten. Het is een lichamelijke toestand van bevriezing, verwarring en onveiligheid. Je lichaam blijft in een staat van alertheid, zelfs als het gevaar al lang voorbij is.
Wat zijn mogelijke symptomen van trauma?
Trauma
kan zich op verrassend veel manieren uiten. Niet iedereen ervaart het op
dezelfde manier, en vaak zijn de symptomen subtiel of chronisch.
Enkele
veelvoorkomende signalen:
- Angst, paniek, of constante onrust
- Slaapproblemen of nachtmerries
- Gevoel van vervreemding of dissociatie (alsof je niet echt aanwezig bent)
- Prikkelbaarheid of woede-uitbarstingen
- Emotionele gevoelloosheid of depressie
- Chronische pijn of lichamelijke klachten zonder duidelijke oorzaak
- Vermijden van bepaalde situaties of mensen
Trauma
leeft in het lichaam, niet alleen in het hoofd. Daarom is praten alleen vaak
niet genoeg om het te verwerken.
“Het lichaam onthoudt wat het hoofd probeert te vergeten.”
— Bessel van der Kolk
Hoe ontstaat trauma?
Trauma ontstaat wanneer iemand wordt blootgesteld aan een gebeurtenis die te intens, te snel of te plotseling is om te verwerken. Dit kan gaan om:
- Eenmalige schokkende gebeurtenissen (zoals een ongeluk of geweld)
- Langdurige stress of misbruik (zoals verwaarlozing of huiselijk geweld)
Hoewel trauma pijnlijk is, heeft het een beschermende functie. Tijdens een traumatische ervaring schakelt het lichaam over op een automatische overlevingsmodus:
- Vechten
- Vluchten
- Bevriezen
Deze reacties worden aangestuurd door het autonome zenuwstelsel. De amygdala (ons alarmsysteem) wordt hyperactief, terwijl de prefrontale cortex (rationeel denken) deels wordt uitgeschakeld.
Trauma is dus een overlevingsmechanisme. Het is een teken dat je lichaam heeft geprobeerd je te beschermen tegen iets dat te veel was om op dat moment te verwerken. In plaats van jezelf te veroordelen, kun je leren om met mildheid te kijken naar je reacties.
Geboorte als traumatische ervaring
Wat we vaak vergeten als bron van trauma is de geboorte zelf. Zelfs al herinneren we ons die gebeurtenis niet bewust, het moment van geboren worden is voor het zenuwstelsel een intense overgang: van een warme, begrensde omgeving naar een wereld vol geluiden, licht, kou en fysieke aanraking. Als de bevalling bijvoorbeeld gehaast, medisch ingrijpend of gepaard ging met complicaties, kan het lichaam dat als overweldigend hebben ervaren. Ook factoren zoals afgescheiden worden van de moeder, gebruik van instrumenten, of een gevoel van onveiligheid vlak na de geboorte, kunnen het jonge zenuwstelsel ontregelen.
Sommige lichaamsgerichte therapeuten gaan ervan uit dat vroeggeboorte, keizersnede of het ontbreken van huid-op-huidcontact sporen kunnen nalaten die zich later uiten als stresspatronen of emotionele moeilijkheden. Geboortetrauma leeft dus in het lichaam en kan onbewust invloed blijven uitoefenen op hoe iemand zich verbindt, reageert op stress of zich veilig voelt in de wereld.
Het erkennen van geboorte als mogelijke bron van trauma opent een mildere en diepere kijk op jezelf. Heling begint niet alleen bij wat je hebt meegemaakt, maar ook bij hoe je letterlijk begonnen bent.
Wat gebeurt er in je brein bij trauma?
Wanneer je iets heel ingrijpends meemaakt, raakt je brein in de war. De delen die normaal samenwerken om je veilig en rustig te houden, raken uit balans:
- Je geheugen raakt in de war. De hippocampus — het deel van je brein dat herinneringen ordent — werkt niet goed meer. Daardoor voelt het alsof het trauma nog steeds gebeurt, zelfs al behoort het tot het verleden.
- Je alarm blijft afgaan. De amygdala, je interne alarmsysteem, blijft overactief. Je voelt je snel bang, gespannen of op je hoede, ook als er geen echt gevaar is.
- Je denkt minder helder. De prefrontale cortex, het deel waarmee je nadenkt en beslissingen neemt, schakelt deels uit. Daardoor is het moeilijk om rustig te blijven of logisch te reageren.
Je brein blijft hangen in de overlevingsstand. Het weet niet dat het gevaar al voorbij is. Daarom voelt trauma vaak alsof je gevangen zit in een voortdurende staat van stress of angst.
Hoe kunnen we helen?
Steve Haines benadrukt dat heling begint bij het lichaam. Niet door het trauma opnieuw te beleven, maar door veiligheid, verbinding en lichaamsbewustzijn te herstellen. Hier zijn enkele sleutels tot herstel:
- Lichaamsgerichte therapie: zoals Brainspotting, cranio-sacrale therapie, Somatic Experiencing, TRE, enz. Deze helpen je om spanning los te laten zonder alles te herbeleven.
- Veiligheid en verbinding: heling gebeurt in relatie. Een veilige therapeut, vriend of omgeving kan je zenuwstelsel helpen ontspannen.
- Ademhaling en gronding: eenvoudige technieken om je aandacht terug te brengen naar het hier en nu.
- Educatie: begrijpen hoe trauma werkt, vermindert schaamte en geeft je regie terug.
- Langzaam en zacht: trauma heelt niet met geweld of haast. Kleine stapjes, op jouw tempo, zijn krachtiger dan forceren.
“Trauma is iets wonderlijks, omdat het laat zien hoe krachtig en beschermend ons lichaam is. En het goede nieuws? Wat vastzit, kan ook weer loskomen.” — Steve Haines